Μαραθώνιος και προσωπικότητα

Η άσκηση και ειδικότερα το τρέξιμο αποστάσεων πέρα από τα σωματικά οφέλη ενισχύει και το χαρακτήρα, όπως επιβεβαιώνεται από πληθώρα ερευνών.

Η φύση και μόνο του τρεξίματος αποστάσεων απαιτεί και καλλιεργεί ιδιότητες όπως επιμονή, αξιοπιστία, οργανωτικότητα, προθυμία στην ανάληψη ρίσκων και πίεση των ορίων, ιδιότητες οι οποίες έχουν θετικό αντίκτυπο και στην εργασία αλλά και στην κοινωνία γενικότερα. Ακόμα δε περισσότερο, η συμμετοχή και ο τερματισμός σε έναν αγώνα Μαραθωνίου, ιδίως για τους ερασιτέχνες αρχάριους δρομείς όλων των ηλικιών που δεν έχουν βιώσει προηγούμενα συγκρίσιμα αθλητικά επιτεύγματα, συνιστά από μόνο του ένα σημαντικό συμβάν ζωής, το οποίο μπορεί να επηρεάσει θετικά τις πεποιθήσεις τους για τη ζωή και τις ικανότητές τους γενικότερα, καθώς και να αυξήσει τις πιθανότητές τους για μελλοντικά επιτεύγματα.

Η προσωπικότητα λοιπόν, δηλαδή το άθροισμα των χαρακτηριστικών που καθιστούν ένα άτομο μοναδικό μπορεί να σχετίζεται τόσο με τη συμμετοχή, όσο και με την απόδοση στο Μαραθώνιο. Ο αυξανόμενος αριθμός αγώνων και συμμετοχών, αλλά και η πρόσφατη τάση συμμετοχής και επιδόσεων, όπου για το πρώτο αυξήθηκαν στις γυναίκες και σε μεγαλύτερους σε ηλικία δρομείς σε σχέση με το παρελθόν και για το δεύτερο οι συνολικοί χρόνοι έγιναν πιο αργοί, υποδεικνύει την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα στην προσωπικότητα ερασιτεχνών και αρχάριων Μαραθωνοδρόμων. Ως εκ τούτου, είναι σημαντική η γνώση σχετικά με την προσωπικότητα των μαραθωνοδρόμων και η οποία επικεντρώνεται στις διαφορές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών, ηλικιακών ομάδων, επίπεδα απόδοσης και ακόμα και σε σύγκριση με άλλα αθλήματα.

Ποιο είναι όμως τελικά το ψυχολογικό προφίλ ενός μαραθωνοδρόμου;
Σε μελέτες όπου μαραθωνοδρόμοι συγκρίνονται με το γενικό πληθυσμό οι πιο αντιπροσωπευτικές μεταβλητές της ψυχολογικής κατάστασης των δρομέων ήταν το γνωστικό άγχος (πνευματική διάσταση του άγχους), η εγρήγορση, η αυτοπεποίθηση, το κίνητρο και η αντίληψη της φυσικής κατάστασης. Το ψυχολογικό προφίλ των δρομέων μαραθωνίου έχει χαρακτηριστεί και παριστάνεται γραφικά ως “παγόβουνο”, όπου η κορυφή είναι η ενεργητικότητα η οποία στην κλίμακα της ψυχικής υγείας που εφαρμόζεται έχει υψηλή βαθμολογία, ενώ σχετικά χαμηλές βαθμολογίες παρατηρούνται στην ένταση, την κατάθλιψη, τον θυμό, την κόπωση και τη σύγχυση. Επίσης, και σε σύγκριση πάντα με το γενικό πληθυσμό, οι μεσήλικοι δρομείς ήταν πιο έξυπνοι, ευφάνταστοι, συγκρατημένοι, αυτοδύναμοι, νηφάλιοι, συνεσταλμένοι και ειλικρινείς.

Όσο αφορά στις γυναίκες δρομείς, θα πρέπει σίγουρα να λαμβάνεται υπόψη τόσο η έμμηνος ρύση (ή η εμμηνόπαυση) με τις συνεπακόλουθες μικρότερες ή μεγαλύτερες διακυμάνσεις στη διάθεση τις οποίες προκαλούν, όσο και διατροφικές διαταραχές όπως η νευρική ανορεξία, της οποίας τα φυσικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά φαίνεται πιο πιθανό να παρουσιάσουν οι καλύτερες αθλήτριες. Οι γυναίκες δρομείς μαραθωνίου μοιάζουν στους ασθενείς με ανορεξία στις βαθμολογίες διαφόρων τεστ, με την εξαίρεση ότι δεν φαίνεται να υποφέρουν ως αποτέλεσμα αυτής. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι η σχέση αιτιότητας-επίδρασης μεταξύ των αθλημάτων αντοχής και των διατροφικών διαταραχών μπορεί να είναι αμφίδρομη. Για παράδειγμα, μπορεί άτομα με διατροφικές διαταραχές να εμπλακούν με την προπόνηση αντοχής για να διατηρήσουν ένα αδύνατο σώμα.

Διαφορές μεταξύ των δύο φύλων.
Σε σχέση με τις διαφορές στην προσωπικότητα μεταξύ των δύο φύλων, οι γυναίκες φαίνεται να διαφέρουν από τους άντρες στη δέσμευση και στον αρνητικό εθισμό. Για παράδειγμα, οι γυναίκες με μικρή αθλητική εμπειρία ανέφεραν ως λόγους που προπονούνται τις ανησυχίες σε σχέση με τα παιδιά και την εργασία, σε αντίθεση με τους άντρες που δήλωσαν πως θέλουν να ξεφύγουν ή να ξεχαστούν. Παρόλα αυτά μαραθωνοδρόμοι και των δύο φύλων δεν παρουσίασαν διαφορές στο προ-αγωνιστικό σωματικό ή γνωστικό άγχος.

Η ηλικία των δρομέων, που συνήθως ταξινομούνται σε ηλικιακές κατηγορίες ανά 5 χρόνια, επηρεάζει τόσο το ποσοστό συμμετοχής όσο και το επίπεδο απόδοσης επομένως και οι πιθανές διαφορές που παρουσιάζονται στην προσωπικότητα ανάλογα με τις ηλικιακές ομάδες αποκτά μεγάλη πρακτική σημασία. Σε νεαρότερες ηλικίες, διαχρονικές μελέτες σχετικά με δρομείς αντοχής, μαραθωνίου και υπεραποστάσεων παρατήρησαν ότι οι περισσότεροι κατέγραψαν υψηλά ποσοστά στην τόλμη, συμμόρφωση, ευαισθησία, κυριαρχία και στην έντονη υψηλή παρακίνηση και ακόμα υψηλότερα στην αυτοπειθαρχία και τη συναισθηματική σταθερότητα. Οι μισοί όμως είχαν μία διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, γεγονός που υποδεικνύει την ανάγκη για ψυχολογική υποστήριξη παιδιών που ξεκινούν ένα απαιτητικό πρόγραμμα προπόνησης. Οι σε μεγαλύτερη ηλικία δρομείς (40-59) διαφέρουν λιγότερο όσο αφορά στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους και είναι συναισθηματικά πιο σταθεροί και υπεύθυνοι από τους νεότερους ομολόγους τους.

Επίπεδο απόδοσης.
Τέλος, το επίπεδο απόδοσης φαίνεται να διαφοροποιεί αρκετά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μεταξύ μαραθωνοδρόμων αγωνιστικού επιπέδου και αρχάριων και ερασιτεχνών δρομέων. Πιο συγκεκριμένα, οι μαραθωνοδρόμοι γενικά είναι εσωστρεφείς και έχουν την τάση να κρίνουν, χαρακτηριστικά τα οποία φαίνεται να διαφέρουν περισσότερο όταν συγκρίνονται δρομείς με χρόνους κάτω των 3 ωρών, με μη αθλητές. Επιπλέον, η προσωπικότητα διαφοροποιείται μεταξύ των δρομέων με τους καλύτερους και χειρότερους χρόνους, με τους πρώτους να καταγράφουν λιγότερη κατάθλιψη και σύγχυση και υψηλότερη ενεργητικότητα από τους δεύτερους.

Οι παραπάνω πληροφορίες έχουν μεγάλη πρακτική σημασία για τους προπονητές τρεξίματος, δύναμης και φυσικής κατάστασης αλλά και για τους αθλητικούς ψυχολόγους που συνεργάζονται με δρομείς μαραθωνίου, ώστε να προσαρμόζονται τα προγράμματα προπόνησης και στα εξατομικευμένα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των δρομέων πέρα από τα φυσιολογικά, με απώτερο στόχο τη συμμετοχή στην άσκηση δια βίου.

Καρολίνα Σκούρτη M.Sc. – myathlete Head Running Coach

Πηγές:
Nikolaidis, P. T., Rosemann, T., and Knechtle, B. (2018a). A brief review of personality in marathon runners: the role of sex, age and performance level. Sports 6:E99.

Waskiewicz, Z., Nikolaidis, P. T., Gerasimuk, D., Borysiuk, Z., Rosemann, T., Knechtle, B. (2019). What Motivates Successful Marathon Runners? The Role of Sex, Age, Education, and Training Experience in Polish Runners. Front. Psychol. 10:1671.

Θεοδωράκης, Γ., Γούδας, Μ., Παπαϊωάννου, Α. (2003). Ψυχολογική υπεροχή στον αθλητισμό. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.